7.03.2021 r.
W dniu 9 lutego 2021 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Słupsku dotyczącego przesłanek odpowiedzialności karnej z tytułu użytkowania obiektu budowlanego w sposób niezgodny z przepisami.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 91a ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, w zakresie obejmującym zwrot „użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami”, jest niezgodny z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
1/ Pytanie prawne
Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2017 r. Sąd Rejonowy w Słupsku przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne: ,,Czy ort. 91 a ustawy z dnia 7 lipca 1994 r.- Prawo budowlane (Dz. U. 2016, poz. 290 j.t.) w zakresie, w jakim penalizuje użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami, bez skonkretyzowania uregulowań prawnych, z naruszeniem których ustawodawca wiąże odpowiedzialność karną, jest zgodny:
- z art. 2 i 42 ust. l Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
- z art. 7 ust. l Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 41istopada 1950 r.,
- z art. 15 ust. l Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. ?”
W uzasadnieniu ww. postanowienia Sąd wskazał, że „(…) w przekonaniu Sądu kwestionowana norma ort. 91 a Prawa budowlanego, w zakresie, w jakim penalizuje użytkowanie obiektu w sposób niezgodny z przepisami, bez skonkretyzowania uregulowań prawnych, z naruszeniem których wiąże się odpowiedzialność karna, nie spełnia powyższych standardów [konstytucyjny standard określoności czynu zabronionego – przyp.]. Jej blankietowy charakter uniemożliwia bowiem dokonanie bez wątpliwości precyzyjnego zdekodowania zupełnej normy prawnokarnej. In concreto nie zaistniały zdaniem Sądu żadne szczególne względy, które uzasadniałyby posłużenie się przy formułowaniu znamion normatywnych czynu zabronionego techniką legislacyjną polegającą na odesłaniu do nieokreślonych bliżej regulacji prawnych. Nie było bowiem jakichkolwiek przeszkód by dla osiągnięcia tego celu zastosować odesłanie do ściśle określonych przepisów prawnych, z których naruszeniem w aspekcie użytkowania obiektu budowlanego, ustawodawca zamierzał powiązać odpowiedzialność karną. Podkreślić przy tym trzeba niezwykle szerokie spektrum przepisów związanych z użytkowaniem obiektów budowlanych pomieszczonych nie tylko w ustawie z dnia 7 lipca 1994 r.- Prawo budowlane (Dz. U. 2016, poz. 290 j.t.), ale również w szeregu innych ustaw.
Dalej Sąd wskazał, że: „w tym kontekście nie sposób twierdzić by naruszenie każdej z norm pomieszczonych w przywołanych aktach prawnych, a odnoszących się do użytkowania obiektów budowlanych skutkować miało odpowiedzialnością karną podmiotu naruszającego, a do takich wniosków prowadzi aktualne brzmienie ort. 91 a Prawa budowlanego”.
2/ Uzasadnienie wyroku TK
W uzasadnieniu wyroku, Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że przepisy umożliwiające stosowanie odpowiedzialności karnej muszą spełniać wymogi jednoznaczności i określoności (art. 2 Konstytucji) oraz fundamentalnej dla prawa karnego zasady nullum crimen sine lege certa (art. 42 ust. 1 Konstytucji).
TK wskazał, że wynikający z art. 2 Konstytucji wymóg jednoznaczności i precyzji prawa ma szczególne znaczenie, jeśli chodzi o ochronę praw i wolności obywatela, zwłaszcza w sytuacji gdy istnieje możliwość zastosowania wobec niego sankcji. Wywodzona z art. 42 ust. 1 Konstytucji zasada nullum crimen sine lege certa wymaga formułowania znamion czynu zabronionego w sposób na tyle poprawny, jednoznaczny i precyzyjny, aby ryzyko karalności było rozpoznawalne dla adresatów normy i aby podczas stosowania prawa wykluczona była możliwość rozszerzenia zakresu odpowiedzialności karnej na czyny, które nie zostały zabronione w ustawie pod groźbą kary.
Uwzględniając wyżej przedstawione założenia konstytucyjne TK zauważył, że zawarte w art. 91a prawa budowlanego sformułowanie „użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami” jest przykładem przepisu blankietowego. Trybunał zwrócił uwagę, że ustawodawca nie sprecyzował, jakie przepisy powinny być wzięte pod uwagę podczas interpretacji zawartego w art. 91a prawa budowlanego zwrotu „użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami”. Nie wskazał, czy chodzi wyłącznie o przepisy związane z bezpieczeństwem użytkowania obiektu określone w prawie budowlanym, czy też o wszystkie przepisy prawa budowlanego, czy też nawet o przepisy związane z użytkowaniem obiektów budowlanych, które wynikają z licznych ustaw wyszczególnionych przez sąd w pytaniu prawnym. Co więcej, ustawodawca, posługując się jedynie wyrażeniem „przepisy”, nie określił nawet, czy chodzi o przepisy o mocy ustawy, czy też dopuścił w tym wypadku stosowanie aktów podustawowych. Analogiczne wątpliwości wobec kwestionowanego przepisu przedstawiła również nauka prawa i uczestnicy postępowania przed TK.
TK zauważył, że zauważone problemy legislacyjne miały miejsce również w sprawie leżącej u podstaw pytania prawnego – wyspecjalizowane organy władzy publicznej (sąd i prokurator) stosując prawo nie były w stanie, w drodze wykładni, usunąć wątpliwości związanych z rozumieniem i stosowaniem zwrotu „użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami”, to tym bardziej nie można było tego wymagać od adresata art. 91a prawa budowlanego.
Uwzględniając wyżej przedstawione okoliczności, Trybunał stwierdził, że kwestionowany art. 91a prawa budowlanego, w zakresie obejmującym zwrot „użytkuje obiekt w sposób niezgodny z przepisami”, nie spełnia wymogów określonych w art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji.
3/ Konsekwencje wyroku
Na skutek powyższego wyroku, dotychczasowa niepewność prawna dotycząca zakresu odesłania z art. 91a pr. bud. do użytkowania obiektu niezgodnie z przepisami, została wyeleminowana.
W konsekwencji, obecnie zastosowanie art. 91a pr. bud. będzie dotyczyło właścicieli / zarządców obiektu budowlanego, którzy nie spełniają obowiązku utrzymania obiektu budowlanego w należytym stanie technicznym lub nie zapewniają bezpieczeństwa użytkowania obiektu budowlanego. W takim przypadku podlegają oni grzywnie nie mniejszej niż 100 stawek dziennych, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
W zakresie obowiązku zapewnienia utrzymania obiektu budowlanego w należytym stanie technicznym przepis odsyła do art. 61 pr. bud., zgodnie z którym:
Właściciel lub zarządca obiektu budowlanego jest obowiązany:
- utrzymywać i użytkować obiekt zgodnie z zasadami, o których mowa w art. 5 ust. 2;
- zapewnić, dochowując należytej staranności, bezpieczne użytkowanie obiektu w razie wystąpienia czynników zewnętrznych odziaływujących na obiekt, związanych z działaniem człowieka lub sił natury, takich jak: wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, osuwiska ziemi, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, pożary lub powodzie, w wyniku których następuje uszkodzenie obiektu budowlanego lub bezpośrednie zagrożenie takim uszkodzeniem, mogące spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska.
