28.12.2020 r.
[aktualizacja 20.08.2024 r.]
Dzisiejszy artykuł zostanie poświęcony problemowi, który wciąż budzi mnóstwo kontrowersji w praktyce realizacji inwestycji budowlanych z wykorzystaniem warunków kontraktowych FIDIC, który to ma jednocześnie niebagatelne znaczenie dla praw i obowiązków zamawiającego i wykonawcy w kontekście rozliczenia wykonawstwa inwestycji.
Mowa o instytucji świadectwa przejęcia, znanej warunkom kontraktowym FIDIC, w tym najczęściej stosowanym w Polsce – Księdze Czerwonej oraz Księdze Żółtej.
Wobec tego, że pojęcie „świadectwa przejęcia” jest pojęciem obcym prawu polskiemu, podstawowy problem, jaki pojawia się wraz ze stosowaniem świadectwa przejęcia w warunkach polskich jest jego odniesienie do polskiej regulacji umowy o roboty budowlane.
Pytanie zasadniczym jest: czy możemy postawić znak równości między świadectwem przejęcia a protokołem odbioru robót, o którym mowa w art. 647 k.c.?
1/ Świadectwo przejęcia i świadectwo wykonania – procedura wystawienia
Swoistą instytucją uregulowaną w warunkach FIDIC, nieznaną prawu polskiemu, jest system świadectw odzwierciedlający trzy główne kategorie certyfikatów występujących w angielskim prawie kontraktów budowlanych: świadectwo przejęcia (taking-over certificate), świadectwo wykonania (performance certificate) oraz świadectwo płatności (payment certificate). W terminologii common law używane w anglojęzycznej wersji warunków FIDIC pojęcia: Taking-Over Certificate i Performance Certificate określane są odpowiednio jako certificate of practical completion i final certificate [1].
Świadectwo przejęcia, zostało uregulowane w klauzuli 10, zarówno w Księdze Czerwonej, jak i Księdze Żółtej.
Zgodnie z subklauzulą 10.1: „Wykonawca może złożyć Inżynierowi wniosek o wystawienie Świadectwa Przejęcia nie wcześniej, niż na 14 dni przed tym, kiedy Roboty będą zdaniem Wykonawcy ukończone i gotowe do przejęcia [ang.: be complete and ready for taking over]. Jeżeli Roboty są podzielone na Odcinki, to Wykonawca może podobnie wystąpić o Świadectwo Przejęcia dla każdego Odcinka”.
W dalszej kolejności procedura wygląda następująco.
W ciągu 28 dni od otrzymania wniosku od Wykonawcy, Inżynier winien:
- wystawić Świadectwo Przejęcia dla Wykonawcy, ustalając datę z jaką Roboty lub Odcinek zostały ukończone zgodnie z Kontraktem, poza drobniejszymi zaległymi pracami czy wadami, których dokończenie czy też usunięcie nie będzie miało znaczącego wpływu na użytkowanie Robót [ang.: except for any minor outstanding work and defects (as listed in the Taking-Over Certificate) which will not substantially affect the safe use of the Works or Section for their intended purpose] lub Odcinka zgodnie z przeznaczeniem; lub
- odrzucić wniosek, podając przyczyny i określając roboty, których wykonanie przez Wykonawcę będzie wymagane dla umożliwienia wystawienia Świadectwa Przejęcia. W tym przypadku Wykonawca winien dokończyć wskazane roboty przed wystawieniem ponownego wniosku na mocy niniejszej klauzuli.
Jeżeli Inżynier ani nie wystawi Świadectwa Przejęcia ani nie odrzuci wniosku Wykonawcy w okresie 28 dni, a Roboty lub, zależnie od przypadku, ich Odcinek są zasadniczo zgodne z Kontraktem, to będzie się uważało, że Świadectwo Przejęcia zostało wystawione z ostatnim dniem tego okresu.
Na zasadzie subklauzuli 10.2, Inżynier może, zależnie od wyłącznego uznania Zamawiającego, wystawić odrębne Świadectwo Przejęcia dla każdej części Robót Stałych.
Następnie, zgodnie z warunkami kontraktowymi FIDIC rozpoczyna się Okres Zgłaszania Wad.
W tym czasie, na zasadzie subklauzuli 11.1, Wykonawca w terminie ustalonym w Świadectwie Przejęcia wykonuje pozostałe roboty zaległe oraz wszelkie roboty, wymagane dla naprawy wad i uszkodzeń, jakie mogą być wskazane przez Zamawiającego lub w jego imieniu przed upływem Okresu Zgłaszania Wad dla Robót lub, zależnie od przypadku, ich Odcinka.
Jeżeli naprawa wady lub uszkodzenie może mieć wpływ na funkcjonowanie Robót, to Inżynier może wymagać powtórzenia każdej z Prób Końcowych wymaganych Kontraktem.
Po Okresie Zgłaszania Wad następuje procedura związania wystawieniem świadectwa wykonania.
Zgodnie z subklauzulą 11.9, Inżynier wystawia Świadectwo Wykonania w ciągu 28 dni po upływie ostatniego dnia Okresu Zgłaszania Wad, lub niezwłocznie po tym, gdy Wykonawca dostarczy wszystkie Dokumenty Wykonawcy, oraz ukończy i dokona prób wszystkich Robót, włącznie z usunięciem wad.
Jednocześnie subklauzula 11.9 zastrzega: „Wypełnienie zobowiązań Wykonawcy nie będzie uznane dopóki Inżynier nie wystawi mu Świadectwa Wykonania stwierdzającego datę z którą Wykonawca wywiązał się ze wszystkich zobowiązań wynikających z Kontraktu” [ang.: Performance of the Contractor’s obligations under the Contract shall not be considered to have been completed until the Engineer has issued the Performance Certificate to the Contractor, stating the date on which the Contractor fulfilled the Contractor’s obligations under the Contract].
Dodatkowo, zgodnie z subklauzulą 11.9, Świadectwo Wykonania jest jedynym dokumentem, potwierdzającym przejęcie Robót [ang.: Only the Performance Certificate shall be deemed to constitute acceptance of the Works].
2/ Końcowe Świadectwo Płatności
W sposób oczywisty ze świadectwem przejęcia oraz świadectwem wykonania skorelowane są również płatności zatwierdzane przez Inżyniera, zgodnie z warunkami kontraktowymi FIDIC.
Zgodnie z subklauzulą 14.10, w terminie do 84 dni po otrzymaniu Świadectwa Przejęcia Robót Wykonawca winien przełożyć Inżynierowi Oświadczenie po Ukończeniu [ang.: Statement at Completion] wraz z dokumentami towarzyszącymi zgodnie z klauzulą 14.3 [Wnioski o Przejściowe Świadectwa Płatności].
Następnie, Inżynier winien potwierdzić to zgodnie z subklauzulą 14.6 [Wystawienie Przejściowych Świadectw Płatności].
Natomiast, w terminie do 56 dni po otrzymaniu Świadectwa Wykonania Wykonawca winien przedłożyć Inżynierowi projekt oświadczenia końcowego [ang.: draft final Statement] wraz z dokumentami towarzyszącymi.
Na marginesie należy zauważyć, że w polskim tłumaczeniu warunków kontraktowych FIDIC pojęcie ,,draft final Statement’’ zostało przetłumaczone jako Oświadczenie po Ukończeniu [ang.: Statement at Completion], co powoduje trudności w rozróżnieniu wniosków o płatności składanych przez Wykonawcę po wystawieniu świadectwa przejęcia oraz po wystawieniu świadectwa wykonania
Po uzgodnieniu z Inżynierem projektu oświadczenia końcowego, Wykonawca następnie sporządza i przedkłada Inżynierowi oświadczenie końcowe w uzgodnionej postaci, nazywane „Oświadczeniem Końcowym” [ang.: the Contractor shall then prepare and submit to the Engineer the final Statement as agreed (the “Final Statement” in these Conditions].
Wykonawca dołącza do Oświadczenia Końcowego pisemne zwolnienie od zobowiązań potwierdzające, że Oświadczenie Końcowe zawiera całościowe i ostateczne uregulowanie wszelkich należności pieniężnych wynikających z Kontraktu.
Zgodnie z subklauzulą 14.13, w terminie do 28 dni od otrzymania Oświadczania Końcowego oraz pisemnego zwolnienia od zobowiązań zgodnie z subklauzulą 14.11 [Wniosek o Końcowe Świadectwo Płatności] oraz subklauzulą 14.12 [Zwolnienie od zobowiązań] Inżynier wystawi Końcowe Świadectwo Płatności [ang.: Final Payment Certificate], stwierdzające:
- kwotę, która jest ostatecznie należna, oraz
- po odjęciu wszelkich kwot, uprzednio wypłaconych przez Zamawiającego oraz wszelkich kwot, do których Zamawiający jest uprawniony, saldo należne Wykonawcy od Zamawiającego lub Zamawiającemu od Wykonawcy, zależnie od przypadku.
3/ Świadectwo przejęcia a protokół odbioru
Na podstawie powyższej charakterystyki świadectw wystawianych przez Inżyniera zgodnie z warunkami kontraktowymi FIDIC, można zatem zauważyć podstawową różnicę między świadectwem wykonania a protokołem końcowym odbioru robót z art. 647 k.c.
Przede wszystkim, Świadectwo Przejęcia dopuszcza przejęcie Robót niewykonanych jeszcze w całości, z drobnymi, zaległymi pracami oraz wadami, których dokończenie czy też usunięcie nie będzie miało znaczącego wpływu na użytkowanie przejmowanych Robót.
Co więcej, wraz z wystawieniem Świadectwa Przejęcia nie dochodzi do końcowego rozliczenia Kontraktu. Świadectwo to stanowi podstawę do wystawienia Przejściowego Świadectwa Płatności [ang.: Interim Payment Certificate – IPC], natomiast dopiero wraz z wystawieniem Świadectwa Wykonania, uruchomiona zostaje procedura wystawienia Końcowego Świadectwa Płatności [ang.: Final Payment Certificate – FPC].
Na powyższe różnice w tych dwóch instytucjach wskazuje również orzecznictwo i doktryna:
- ,,Wystawiane przez Inżyniera Kontraktu Świadectwo Przejęcia pomimo, że posiada pewne elementy, którymi charakteryzuje się protokół zdawczo-odbiorczy takie jak akceptacja przez Zamawiającego wykonanych robót, data, z którą roboty budowlane zostały ukończone oraz przejęcie przedmiotu odbioru w posiadanie w celu jego używania, jednak nie przesądza ono o potwierdzeniu braku wad fizycznych, a jednocześnie rozpoczyna bieg Okresu Zgłaszania Wad, stanowiącego swoisty okres gwarancji udzielanej przez Wykonawcę (…) Przedmiotowe Świadectwo Przejęcia nie wyczerpuje w pełni cech, jakie powinien posiadać protokół zdawczo-odbiorczy, bowiem w istocie nie dochodzi do odbioru wykonanych prac. Zamawiający podpisując niniejszy dokument nie akceptuje w całości wykonanych prac, a jedynie obejmuje przedmiot odbioru w celu przeprowadzenia kontroli prawidłowości wykonania zleconych robót budowlanych oraz stwierdzenia ewentualnych wad i usterek’’ [2];
- „Świadectwo przejęcia na gruncie warunków ksiąg »Żółtej« i »Srebrnej« można jedynie traktować jako protokół spisywany przed odbiorem, w którym w ramach współdziałania wierzyciela z dłużnikiem następuje określenie prac zaległych oraz widocznych wad” [3];
- ,,Świadectwo przejęcia wyznacza zasadniczo moment przejścia ryzyk na zamawiającego, świadectwo wykonania – potwierdza realizację przez wykonawcę wszystkich zobowiązań wynikających z kontraktu’’ [4].
4/ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 578/16
Wyłom w powyższym rozumieniu znaczenia świadectwa przejęcia na gruncie polskich przepisów stanowi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 578/16.
Zgodnie z ww. wyrokiem, SN przyjął, że:
,,Świadectwo przejęcia może być uznane za dokument potwierdzający zakończenie robót i ich prawidłowe wykonanie, zgodnie z zasadami sztuki budowlanej jako odpowiednik protokołu odbioru, jeśli strony na zasadzie swobody umów wyrażonej w art. 3531 KC przeniosły do okresu zgłaszania wad etap wykonania drobnych zaległych prac i usunięcia drobnych wad uznając, że nie stoi to na przeszkodzie przejęciu obiektu do eksploatacji i zapłaty wynagrodzenia. Takie znaczenie świadectwu należy przypisać, uwzględniając w szczególności cel wydania tego dokumentu wynikający z klauzuli 10.1 warunków kontraktowych FIDIC, tj. iż celem tego dokumentu jest potwierdzenie, iż roboty zostały wykonane zgodnie z kontraktem (klauzula wymaga, aby zamawiający przyjął roboty, gdy zostaną ukończone zgodnie z kontraktem)’’
W podobnym tonie, wypowiedziało się uprzednio KIO w wyroku z dnia 27 lipca 2011 r., KIO 1507/11, przy czym teza przyjęta w ww. wyroku, została poprzedzona zastrzeżeniem, że: „Dla oceny czy Świadectwo Przejęcia tj. dokument wystawiany na podstawie tzw. żółtego FIDIC-a może być uznane za dowód iż roboty budowlane zostały prawidłowo ukończone i wykonane zgodnie z zasadami sztuki budowlanej należy dokonać interpretacji – w zakresie braku sprzeczności z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa krajowego, klauzul warunków kontraktowych FIDIC z uwzględnieniem postanowień łączącej strony umowy, które mogą Warunki Kontraktowe FIDIC przyjąć z modyfikacjami”.
5/ Wnioski
W jaki sposób należy interpretować powyższe rozważania w odniesieniu do praktyki?
W dużym uproszczeniu, wynikającym z tego, że inkorporacja warunków kontraktowych FIDIC może przebiegać odmiennie w zależności od danej inwestycji (inkorporacja jedynie części warunków / warunków z modyfikacjami etc.), można przyjąć, że w przypadku, gdy w ramach danego kontraktu strony uregulowały jednocześnie świadectwo przejęcia, jak i świadectwo wykonania, świadectwo przejęcia będzie stanowiło odpowiednik protokołu odbioru częściowego, a świadectwo wykonania – protokół odbioru końcowego.
W przypadku, gdy strony uregulowały jedynie świadectwo przejęcia, każdorazowo analizy będzie wymagało, jakie skutki wraz z jego wystawieniem zostały przewidziane w Kontrakcie.
Jeżeli, wraz z wystawieniem świadectwa przejęcia, strony przewidziały analogiczne skutki jak związane z podpisaniem protokołu odbioru końcowego (wykonanie zobowiązania przez wykonawcę / wymagalność całości wynagrodzenia / rozpoczęcie biegu terminów wynikających z rękojmi etc.), w takim przypadku świadectwo przejęcia będzie w istocie odpowiednikiem protokołu odbioru końcowego.
Z całą pewnością, przypisanie takiego znaczenia świadectwu przejęcia nie może odbywać się w sposób automatyczny, a powinno być wynikiem uprzedniej analizy i wykładni umowy, w szczególności przy uwzględnieniu specyfiki warunków kontraktowych FIDIC.
Poszukujesz więcej informacji na temat specjalizacji kancelarii nieruchomości w Krakowie? Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą wsparcia w obszarze umowy deweloperskie prawnik.
