13.12.2020 r.
[aktualizacja 03.09.2024 r.]
Wielokrotnie w umowach o prace projektowe można spotkać się z postanowieniami statuującymi, że nabycie majątkowych praw autorskich do utworu/ów (dokumentacji projektowej) uprawnia zamawiającego do wykorzystania tej dokumentacji projektowej do jednej budowy.
Powyższe postanowienie umowne jest konsekwencją regulacji ustawowej i wynika wprost z art. 61 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1231 z późn. zm, dalej: „pr. aut.”).
Określane w doktrynie „prawem zastosowania do budowy”, nie budzi ono wątpliwości w relacji zamawiający (inwestor) a wykonawca (projektant) w ramach łączącego ich stosunku prawnego; najczęściej będzie to umowa o dzieło z elementami umowy o świadczenie usług – w zakresie nadzoru autorskiego.
Problem pojawia się wyjątkowo często, w przypadku sprzedaży ,,inwestycji’’ na etapie jej realizacji, tj. sprzedaży przez pierwotnego inwestora prawa własności nieruchomości wraz z przeniesieniem praw autorskich do dokumentacji projektowej (w tym projektu budowlanego, wykonawczego etc.) na nowego inwestora.
Jak w takim przypadku kształtują się uprawnienia wynikające z prawa zastosowania projektu do jednej budowy, o którym mowa w art. 61 pr. aut.? Czy możliwe jest przeniesienie tego uprawnienia przez inwestora? O tym w dzisiejszym artykule.
1/ Prawo zastosowania projektu do jednej budowy – informacje podstawowe
Prawo zastosowania projektu architektonicznego / projektu architektoniczno-urbanistycznego do jednej budowy zostało uregulowanie w art. 61 pr. aut., zgodnie z którym:
„Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy”
- Przedmiot regulacji
Powyższy przepis ma zastosowanie do projektów architektonicznych (np. projektu budowalnego), architektoniczno-urbanistycznych oraz jak przyjmuje się w doktrynie – również projektów urbanistycznych [1].
Przyjmuje się, że art. 61 pr. aut. nie znajduje on zastosowania do przypadków nabycia innych niż projekt przedmiotów „ucieleśniających” utwór architektoniczny, np. rysunku poglądowego, planu, makiety, hologramu, mapy, szkicu itp. [2].
W tym miejscu należy podkreślić, że zgodnie z art. 52 ust. 1 pr. aut., co do zasady przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu.
W tym zakresie, art. 61 pr. aut. wprowadza wyjątek od tej zasady, pozwalając uniknąć sytuacji, w których z uwagi na brak odpowiedniego uregulowania postanowień umowy między inwestorem a projektantem (twórcą), zrealizowanie budowy na podstawie ,,zamówionego’’ projektu byłoby uznane za naruszające autorskie prawa majątkowe.
- Nabycie projektu
W przypadku braku uregulowania tej kwestii w umowie, art. 61 pr. aut. ,,uzupełnia’’ treść umowy, umożliwiając inwestorowi zastosowanie projektu do wykonania jednej budowy. Przy czym, zgodnie z art. 61 pr. aut. musi dojść do nabycia „egzemplarza projektu” przez nabywcę (inwestora).
Nabycie w rozumieniu tego przepisu obejmuje każdą umowę przenoszącą własność rzeczy, np. sprzedaż, zamianę, darowiznę. Dla zastosowania tego przepisu nie ma znaczenia, czy nabycie projektu było odpłatne [3].
- Twórca
Art. 61 pr. aut. ma zastosowanie jedynie w sytuacji nabycia projektu od jego twórcy. Przyjmuje się, że wykładnia rozszerzająca tego przepisu nie jest dopuszczalna i za twórcę należy uznać rzeczywistego twórcę projektu, nie możemy za ,,twórcę’’ uznać natomiast nabywcę, który nabył projekt od twórcy w okolicznościach określonych art. 61 pr. aut. (w tym zakresie, istnieją również w doktrynie poglądy przeciwne).
- Umowne uregulowanie ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’
Jednocześnie, przepis wprost dopuszcza odmienne uregulowanie tego zagadnienia w umowie, nic nie stoi zatem na przeszkodzie, by strony umówiły się, że projekt może być zastosowany przez inwestora do więcej niż jednej budowy.
W tym zakresie, jedynie można zasygnalizować problem, który wyłania się na tle interpretacji art. 61 pr. aut., w przypadku, gdy strony uregulowały w umowie powyższe zagadnienie, ale nie przewidziały dopuszczalnej ilości budowlanych egzemplarzy utworu (ilości budynków, które można wznieść na podstawie tego samego projektu).
W takim przypadku, część doktryny wskazuje, że dochodzi do wyłączenia art. 61 pr. aut. (skoro strony uregulowały odrębnie zagadnienie w umowie), część natomiast przyjmuje, że lukę w umowie w zakresie ilości budowlanych egzemplarzy utworu można uzupełnić na podstawie art. 61 pr. aut. i przyjąć prawo zastosowania projektu do jednej budowy.
W mojej ocenie, należałoby się opowiedzieć za stanowiskiem nr 1 i uznać, że w takim przypadku doszło do wyłączenia zastosowania art. 61 pr. aut. (tak również: J. Chwalba [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021).
2/ Zbywalność ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’
Kluczowe dla inwestora przejmującego niejako inwestycję / projekt, jest pytanie w jaki sposób przysługujące pierwotnemu inwestorowi prawo zastosowania projektu do jednej budowy, kształtuje się w przypadku zbycia autorskich praw majątkowych do projektu przez pierwotnego inwestora na nowego.
Rozważania dotyczą sytuacji, w której projekt budowlany został sporządzony przez projektanta na zamówienie inwestora i budynek stanowiący ,,nośnik’’ utworu (projektu architektonicznego) nie został jeszcze zrealizowany.
Konieczne jest zatem udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy prawo inwestora do zastosowania projektu do jednej budowy jest prawem zbywalnym?
W doktrynie i orzecznictwie w tym przedmiocie brak jednolitego stanowiska, przy czym za przeważający obecnie można uznać pogląd dopuszczający zbycie ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’, poparte m.in. wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2017 r. (II CSK 531/16).
W przedmiotowym wyroku, SN wskazał, że:
,,Gdy utworem tym jest projekt architektoniczny lub architektoniczno-urbanistyczny, jego twórca, przenosząc własność egzemplarza na inny podmiot, w razie braku odmiennych zastrzeżeń umownych godzi się na zastosowanie go tylko do jednej budowy. Z art. 61 u.p.a.p.p. nie wynika, by uprawnienie do jednokrotnego wykorzystania nabytego egzemplarza projektu było nieprzenoszalne na inną osobę. Przeniesienie takie należy uznać za dopuszczalne, jeżeli zostanie dokonane przed jednokrotnym wykorzystaniem nabytego egzemplarza przez tego, który nabył jego własność od twórcy. W takiej sytuacji powyższy przepis (art. 61 u.p.a.p.p.) zachowuje swoją funkcję ochronną wobec twórcy, nie pozbawiając przy tym uprawnień nabywcy egzemplarza projektu do jego jednorazowego wykorzystania’’.
Podobnie SN wypowiedział się w wyroku z dnia 22 marca 2019 r. (I CSK 104/18), w którym przyjął, że: ,,Niewątpliwie art. 61 u.p.a.p.p. uprawnia do urzeczywistnienia projektu, czyli do zwielokrotnienia utworu architektonicznego w postaci materialnej (budynku, konstrukcji). Nie powinien też budzić wątpliwości zbywalny charakter prawa, które przyznaje art. 61 u.p.a.p.p. W świetle art. 61 u.p.a.p.p. istotne jest ograniczenie wykorzystania projektu będącego przedmiotem umowy do jednej budowy, a nie to, kto ten projekt wykorzysta’’.
Przy czym, należy pamiętać, że stanowisko SN zmieniło się w ostatnich latach, wciąż jednak można spotkać poglądy przeciwne, ukształtowane m.in. na podstawie wyroku SN z dnia 18 czerwca 2003 r. (II CKN 269/01), w którym SN wyraził pogląd o niezbywalności uprawnień nabywcy projektu.
Orzeczenie to zostało poddane krytyce w doktrynie, m.in. przez E. Traple: ,,Nie widzę żadnych podstaw do wyłączenia przenoszalności praw autorskich do projektu, uzyskanych w zakresie określonym w art. 61 [prawa autorskiego]. Mamy do czynienia z prawem majątkowym, a żaden przepis nie wiąże tego prawa majątkowego ściśle z osobą nabywcy. Skoro można wykorzystać projekt tylko do jednej budowli, to istotne jest tylko powyższe ograniczenie, a bez znaczenia pozostaje okoliczność, kto ten projekt wykorzysta’’ [4].
Zbywalność prawa z art. 61 pr. aut., przyjmowana przez sądy, jest konsekwencją przyjęcia, że ,,prawo zastosowania projektu do budowy’’ jest prawem majątkowym, co do którego nie wprowadzono szczególnych zasad wyłączających / ograniczających dopuszczalność jego zbycia.
W tym przedmiocie warto zauważyć, że w doktrynie [5] podnoszone są podglądy przeciwne, zgodnie z którymi, skorzystanie przez nowego inwestora z ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’ może odbywać się jedynie na zasadzie udzielenia sublicencji nowemu nabywcy.
Pogląd ten wynika z przyjęcia, że prawo to nie jest zbywalne niezależnie od tego, czy ma ono charakter obligacyjny (uprawnienie z licencji udzielanej przez twórcę), czy stanowi zagwarantowaną ustawą możliwość korzystania z utworu bez zgody twórcy (quasi-licencja ustawowa lub prawo o względnym charakterze).
Przyjmując zatem pogląd, że ,,prawo zastosowania projektu do budowy’’ stanowi uprawnienie z licencji udzielanej przez twórcę, w każdym przypadku w umowie o prace projektowe należałoby przewidzieć prawo udzielania sublicencji w tym zakresie przez inwestora na rzecz nabywcy projektu.
W innym przypadku, zastosowanie znajdowałby przepis art. 67 ust. 3 pr. aut., zgodnie z którym: ,,Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji’’.
3/ Podsumowanie
Jakie wnioski z powyższych rozważań wynikają dla inwestora? Przede wszystkim należy pamiętać, że prawidłowe uregulowanie postanowień umowy o prace projektowe pozwoli na wyeliminowanie wielu ryzyk powstałych na gruncie interpretacji art. 61 pr. aut.
Niezależnie, od treści art. 61 pr. aut., który ,,uzupełnia’’ umowę, w przypadku braku postanowień w zakresie ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’, warto w umowie wprost przewidzieć prawo inwestora do zastosowania projektu do budowy wraz z określeniem ilości budowli, które inwestor może zrealizować na podstawie projektu.
Dodatkowo, przy założeniu, że w takim przypadku mamy do czynienia z udzieleniem licencji inwestorowi przez twórcę, warto wprowadzić postanowienie wskazujące, że twórca wyraża zgodę na udzielanie przez inwestora prawa do korzystania z ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’ przez nabywcę projektu (udzielania sublicencji w tym zakresie), z zastrzeżeniem, że prawo to nie zostało jeszcze skonsumowane przez inwestora (budowa na podstawie projektu nie została zrealizowana).
Przy interpretacji zgodnej ze stanowiskiem nr 1 nie ma konieczności odrębnego uregulowania prawa inwestora do zbycia ,,prawa zastosowania projektu do budowy’’ na nowego inwestora (wobec przyjęcia zbywalności prawa z art. 61 pr. aut.), natomiast w razie interpretacji zgodnej ze stanowiskiem 2, w umowie przewidujemy zgodę twórcy na udzielanie w tym zakresie sublicencji nowemu nabywcy projektu.
Powyższe postanowienia powinny znaleźć się umowie niezależnie od postanowień dotyczących zbycia przez projektanta na rzecz inwestora autorskich praw majątkowych do dokumentacji projektowej na wskazanych w umowie polach eksploatacji (wraz z przeniesieniem na inwestora prawa do zezwalania na wykonywanie praw zależnych na wskazanych w umowie polach eksploatacji).
Poszukujesz więcej informacji na temat specjalizacji kancelarii nieruchomości w Krakowie? Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą wsparcia w obszarze umów w procesie inwestycyjnym.
