27.06.2020 r.
Wiele zagadnień związanych z umową o wykonanie remontu wciąż budzi kontrowersje w orzecznictwie. Do takich zalicza się m.in. kwestia, czy umowa o wykonanie remontu stanowi podtyp umowy o roboty budowlane, czy stanowi umowę odrębną, co odróżnia umowę o wykonanie remontu od umowy o dzieło, czy problem, czym w istocie jest remont w rozumieniu przepisów k.c. i jakie prace do remontu należy zakwalifikować.
Powyższe zagadnienia mają kluczowe znaczenie dla praw i obowiązków stron umowy, w szczególności determinują termin przedawnienia roszczeń wynikających z umowy, który został odmiennie określony dla umowy o dzieło i umowy o wykonanie remontu.
Kwalifikacja danej umowy jako umowy o dzieło / umowy o wykonanie remontu będzie co do zasady zależała od przedmiotu umowy, tj. zakresu prac wykonywanych na jej podstawie.
W dzisiejszym artykule przedmiot umowy o wykonanie remontu zostanie omówiony na przykładach wynikających z najnowszego orzecznictwa.
1/ Umowa o wykonanie remontu – podstawowe informacje
Regulacja dotycząca umowy o wykonanie remontu ogranicza się do jednego przepisu kodeksu cywilnego, który odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących umowy o roboty budowlane.
Zgodnie z art. 658 k.c.:
,,Przepisy niniejszego tytułu [tytuł XVI – Umowa o roboty budowlane – przyp.] stosuje się odpowiednio do umowy o wykonanie remontu budynku lub budowli’’
Można zatem stwierdzić, że ten dosyć lakoniczny przepis, nie ułatwia stosowania ww. regulacji w praktyce i być może uzasadnia szereg kontrowersji, które powstały na jego tle w orzecznictwie.
Na wstępie, należałoby wyjaśnić pierwszą wątpliwość i odpowiedzieć na pytanie, czy przepis art. 658 k.c. wprowadza nowy typ umowy, czy stanowi, że umowa o wykonanie remontu stanowi podtyp umowy o roboty budowlane.
W najnowszym orzecznictwie przyjmuje się, że umowę o wykonanie remontu budynku lub budowli trzeba uznać za umowę odrębną od umowy o roboty budowlane, aczkolwiek do niej zbliżoną [1].
To z kolei powoduje, że uznaje się, że skoro ani przepisy normujące umowę o wykonanie remontu, ani przepisy normujące umowę o roboty budowlane nie zawierają przepisu szczególnego, który samodzielnie określałby termin przedawnienia roszczeń, należy do niej stosować ogólną regulację przewidzianą art. 118 k.c. [2].
2/ Definicja remontu
Określając przedmiot umowy o wykonanie remontu należałoby w pierwszej kolejności zdefiniować, jakie prace uznaje się za ,,remont’’ w rozumieniu art. 658 k.c.
I tak w orzecznictwie przyjmuje się, że:
- ,,Przez remont budynku lub budowli, o jakim mowa w art. 658 k.c. należy rozumieć nie tylko remont w znaczeniu art. 3 pkt 8 pr. bud., czyli wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji, także przy zastosowaniu wyrobów budowlanych innych niż użytych w stanie pierwotnym, ale również przebudowę, rozbudowę i nadbudowę budynku lub budowli’’ [3];
- ,,Przez remont należy rozumieć wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji, przy czym dopuszcza się stosowanie wyrobów budowlanych innych niż użyto w stanie pierwotnym. Pojęcie remontu należy rozumieć szerzej niż to wskazano w art. 3 pkt 8 pr. bud., a więc nie tylko jako odtworzenie stanu pierwotnego budynku, lecz również przebudowę i modernizację’’ [4];
- ,,Nie stanowi odtworzenia stanu pierwotnego w rozumieniu art. 3 pkt 8 pr. bud., a więc remontu, wybudowanie zamiast dotychczasowego budynku gospodarczego, budynku o takiej samej kubaturze, lecz o zmienionym zasadniczo usytuowaniu na działce” [5];
- ,,Określenie „renowacja” nie występuje w definicji prawa budowlanego, jednak zważywszy pochodzenie tego wyrazu (z łac. renovatio – odnawiać), oznacza ono odnawianie, odtwarzanie, naprawę, a więc w istocie remont’’ [6];
- ,,Wykonywanie remontu polega na oddziaływaniu na istniejący, ukończony już dawniej budynek (obiekt budowlany) lub dużą część takiego budynku (cały lokal mieszkalny, większe pomieszczenia użytkowe, przemysłowe, handlowe)’’ [7].
Powyższe tezy z orzecznictwa odwołują się do definicji remontu z art. 3 pkt 8 pr. bud. (w tym wyłączenia z pojęcia remontu bieżącej konserwacji), przy jednoczesnym rozszerzaniu tej definicji o inne prace, w tym przebudowę, rozbudowę i nadbudowę budynku.
3/ Przebudowa, rozbudowa i nadbudowa budynku a pojęcie remontu
Rozszerzenie zakresu pojęcia remontu z art. 658 k.c. o prace polegające na przebudowie, rozbudowie i nadbudowie budynku następowało stopniowo, przełomowym w tym zakresie okazał się wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 grudnia 2009 r. [8].
W wyroku tym, Trybunał stwierdził, że:
,,Na podstawie art. 658 k.c., regulacje dotyczące umowy o roboty budowlane znajdują zastosowanie zarówno do remontu budowli czy budynku, jak też jego przebudowy, rozbudowy czy nadbudowy. Art. 647 k.c. w zw. z art. 658 k.c. znajdzie zastosowanie do robót „o mniejszym zakresie” (remontu), a także znajdzie on też samoistne zastosowanie do przebudowy, rozbudowy i nadbudowy, ponieważ mieszczą się one w pojęciach „budowa” i „roboty budowlane”, których znaczenie ustalone jest przez art. 3 pkt 6 i 7 pr. bud.’’
Ten pogląd został zaakceptowany w orzecznictwie sądów powszechnych [9], a także orzeczeniach Krajowej Izby Odwoławczej.
W zakresie pojęcia ,,przebudowa’’, sądy powszechne odwołują się do definicji zawartej w prawie budowlanym, zgodnie z którą jest to wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji; w przypadku dróg są dopuszczalne zmiany charakterystycznych parametrów w zakresie niewymagającym zmiany granic pasa drogowego.
M.in. w wyroku KIO z dnia 15 czerwca 2011 r. [10], przyjęto, że w ramach przedsięwzięcia remontowego może mieścić się przebudowa. W analizowanej sprawie taka przebudowa wystąpiła w ramach wykonania zadania inwestycyjnego i miała miejsce zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego poprzez m.in. dokonanie termomodernizacji pawilonu (wykonanie ocieplenia), budowa kotłowni opalanej biomasą (poprzednio istniała kotłownia węglowa).
Pojęcia ,,rozbudowy’’ i ,,nadbudowy’’ nie mają swojej definicji ustawowej, co do zasady wskazuje się, że są to takie roboty budowlane, których wynik zmienia bryłę obiektu budowlanego, w sytuacji gdy nastąpi nawet nieznaczna zmiana tej bryły będziemy mieć do czynienia z „rozbudową” lub „nadbudową” obiektu’’ [11].
Prace polegające na rozbudowie i nadbudowie odróżnia się od pojęcia przebudowy, w ten sposób, że gdy dochodzi do zmiany charakterystycznych parametrów budynku, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji, w takim przypadku mamy do czynienia z rozbudową / nadbudową.
4/ Roboty dotyczące części budynku a pojęcie remontu
Literalnie interpretując art. 658 k.c. należałoby przyjąć, że remont może dotyczyć tylko budynku albo budowli, czyli prac dotyczących obiektów budowlanych w całości.
Taka też była wiążąca wykładnia tego przepisu zapoczątkowana przez wyrok SN z dnia 22 września 1972 r. [12], w którym SN stwierdził, że: ,,Przepisy dotyczące umów o roboty budowlane stosują się – poza inwestycjami budowlanymi – tylko do remontu budynku lub budowli (art. 658 k.c.), a nie odrębnych pomieszczeń w budynkach. Stanowiąc rodzaj umowy o dzieło, umowa o roboty budowlane stosuje się tylko do tego, co bezpośrednio reguluje, wyłączając w tym zakresie wykładnię rozszerzającą.’’
Tak też, np. SA w Lublinie w wyroku z dnia 25 lipca 2013 r.: ,,Przepisów dotyczących umów o roboty budowlane nie stosuje się do remontu odrębnych pomieszczeń w budynkach, które stanowią rodzaj umowy o dzieło. Dla rozróżnienia obu umów należy stosować kryterium wielkości remontowanej części i zakresu robót, przyjmując, że jedynie remont mniejszych lokali lub pomieszczeń stanowi przedmiot umowy o dzieło’’ [13].
Wyżej wymienione poglądy należy uznać za nieprawidłowe, co potwierdza najnowsze orzecznictwo, zgodnie z którym do umów o wykonanie remontu, niezależnie od tego, czy będą dotyczyć całego obiektu budowlanego, czy niektórych jego części stosuje się przepisy dotyczące umowy o roboty budowlane, na podstawie odesłania z art. 658 k.c.
Powyższy pogląd, zapoczątkowany przez wyrok SN z dnia 17 lipca 2008 r. [14], jest obecnie przyjmowany w orzecznictwie sądów powszechnych. Przyjmuje się, że dla prawidłowego zakwalifikowania danej umowy nie ma zasadniczego znaczenia wielkość objętego nią przedsięwzięcia, lecz odpowiedź na pytanie czy dotyczyło ono remontu obiektu budowlanego w rozumieniu art. 658 k.c. Jeżeli przedmiotem umowy jest remont budynku, czy budowli, bądź jego części, to zachowuje ona postać umowy o wykonanie remontu [15].
5/ Przykłady robót stanowiących ,,remont’’ na podstawie orzecznictwa
Do robót stanowiących remont w rozumieniu art. 658 k.c. zakwalifikowano w orzecznictwie m.in.:
- modernizację i przebudowę hali warsztatowej budynku laboratoryjno-warsztatowego z adaptacją części kubatury na laboratoria [16];
- ocieplenie ściany zewnętrznej wzdłużnej; remont balkonów i loggii w zakresie remontu płyt balkonowych, wymianą balustrad i ścianek podziałów balkonów, remontem z ewentualną częściową wymianą płyt osłonowych loggii; odtworzenie schodów zejściowych z budynku [17];
- termomodernizacja pawilonu (wykonanie ocieplenia), budowa kotłowni opalanej biomasą (poprzednio istniała kotłownia węglowa) [18];
- remont dachu [19].
6/ Podsumowanie
- umowa o wykonanie remontu stanowi umowę odrębną od umowy o roboty budowlane, aczkolwiek do niej zbliżoną, do której odpowiednie zastosowanie mają przepisy regulujące umowę o roboty budowlane;
- przez remont budynku lub budowli, o jakim mowa w art. 658 k.c. należy rozumieć nie tylko remont w znaczeniu art. 3 pkt 8 pr. bud., czyli wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji, także przy zastosowaniu wyrobów budowlanych innych niż użytych w stanie pierwotnym, ale również przebudowę, rozbudowę i nadbudowę budynku lub budowli’;
- przebudowa to wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji;
- zmiana charakterystycznych parametrów obiektu stanowi jego ,,rozbudowę’’ lub ,,nadbudowę’;
- do umów o wykonanie remontu, niezależnie od tego, czy będą dotyczyć całego obiektu budowlanego, czy niektórych jego części stosuje się przepisy dotyczące umowy o roboty budowlane, na podstawie odesłania z art. 658 k.c.
