31.01.2021 r.
[aktualizacja 16.08.2024 r.]
Jednym z podstawowych obowiązków projektanta jest sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej (art. 20 ust. 1 pkt 4 pr. bud.). Konsekwencją określenia obowiązków w zakresie nadzoru autorskiego jest określenie przez ustawodawcę uprawnień, przysługujących projektantowi w trakcie realizacji budowy, tj. prawo wstępu na teren budowy i dokonywanie wpisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji (art. 21 pr. bud.).
Jednocześnie, na gruncie art. 16 pkt 5 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorowi projektu przysługuje autorskie prawo osobiste do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Pojawia się więc pytanie (z mojego doświadczenia – bardzo częste), czy na gruncie obowiązujących przepisów możemy przyjąć, że inwestor ma obowiązek powierzyć sprawowanie nadzoru autorskiego autorowi projektu, czy nadzór może pełnić inny projektant, posiadający stosowne kwalifikacje wynikające z pr. bud.?
Czy w takim przypadku autorowi projektu przysługuje prawo do żądania powierzenia sprawowania nadzoru autorskiego przez inwestora? Czy inwestor narusza autorskie prawa osobiste autora projektu w przypadku powierzenia nadzoru innemu projektantowi?
O tym w dzisiejszym artykule.
1/ Nadzór autorski – informacje wstępne
Na wstępie, kilka informacji podstawowych, które pozwolą lepiej zrozumieć problematykę nadzoru autorskiego na gruncie przepisów prawa budowlanego i prawa autorskiego.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 4 pr. bud. do podstawowych obowiązków projektanta należy sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie:
- stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,
- uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.
Podkreślmy w tym miejscu, że art. 20 pr. bud. mówi o sprawowaniu nadzoru na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej.
Po stronie inwestora, zgodnie z art. 18 ust. 3 pr. bud., inwestor może zobowiązać projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego.
Konsekwencją określenia obowiązków w zakresie nadzoru autorskiego są następujące uprawnienia projektanta:
- prawo wstępu na teren budowy i dokonywania zapisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji;
- prawo żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie: i) stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia, ii) wykonywania ich niezgodnie z projektem.
Na gruncie przepisów prawa autorskiego, mamy natomiast do czynienia z autorskim prawem osobistym do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art. 16 pkt 5 pr. aut.). Prawo to przysługuje projektantowi jako twórcy projektu i jako prawo osobiste jest prawem niezbywalnym. Jednocześnie, zgodnie z art. 60 ust. 5 pr. aut., sprawowanie nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno-urbanistycznymi regulują odrębne przepisy.
Z powyższych regulacji wynika wprost obowiązek projektanta sprawowania nadzoru autorskiego na żądanie inwestora, czy jednak analogiczny obowiązek istnieje po stronie inwestora? A zatem czy inwestor ma obowiązek powierzyć sprawowanie nadzoru autorskiego autorowi projektu?
Analogiczna sytuacja była przedmiotem rozważań Sądu Apelacyjnego w Krakowie w wyroku z dnia 13 września 2017 r. (I ACa 322/17), prześledzimy zatem problem, który podlegał rozstrzygnięciu i wnioski sądu.
2/ Studium przypadku
Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco.
Powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego kwoty 10.000,00 zł, tytułem sankcji za naruszenie autorskich praw osobistych powodów poprzez uniemożliwienie im, jako autorom dokumentacji projektowej sprawowania nadzoru autorskiego nad projektem w fazie jego realizacji, niewpuszczenie ich na plac budowy i nieokazanie oryginału Dziennika Budowy.
Pozwany wniósł oddalenie powództwa podnosząc, że całość autorskich praw majątkowych związanych z wykonywaną przez spółkę, której powodowie są wspólnikami, została na niego przeniesiona z chwilą zapłaty wynagrodzenia; pozwany powierzył realizację całości inwestycji generalnemu wykonawcy, który wybrał podmiot sprawujący nadzór autorski.
Na skutek apelacji pozwanego sprawa podlegała rozstrzygnięciu przez SA w Krakowie.
Najważniejsze wnioski sądu:
- „Prawo do nadzoru” w rozumieniu prawa autorskiego i „nadzór autorski”, o którym mowa w Prawie budowlanym, nie są pojęciami tożsamymi;
- Inwestor zobowiązany jest do zapewnienia stosownego nadzoru nad wykonaniem robót budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi (art. 18 ust. 1 pkt 5 prawa budowlanego) oraz w sytuacji gdy organ wydający decyzję o pozwoleniu na budowę nałoży na inwestora obowiązek zapewnienia stosownego nadzoru, w tym konkretnie nadzoru autora projektu (art. 19 ust. 1 prawa budowlanego). W pozostałych przypadkach zapewnienie nadzoru autorskiego jest uprawieniem inwestora, który w oparciu o konkretne okoliczności sprawy, na podstawie oceny własnych potrzeb oraz możliwości odnośnie prowadzenia robót budowlanych, zadecydować może o zamówieniu nadzoru autorskiego w ogóle, oraz czasie, rodzaju i zakresie jego wykonywania w szczególności;
- Inwestor zatem, o ile nie nakaże mu tego stosowny organ, nie musi zapewniać realizowanej przez siebie inwestycji nadzoru autorskiego. Oznacza to także, że projektant nie może występować z inicjatywą sprawowania nadzoru autorskiego w rozumieniu przepisów prawa budowlanego ani domagać się od inwestora zawarcia związanej z tym umowy;
- Skoro nadzór autorski przewidziany przepisami prawa budowlanego nie jest obowiązkowy w każdej sytuacji, to na inwestorze nie spoczywa obowiązek zawarcia umowy z autorem projektu o sprawowanie takiego nadzoru;
- Zawarcie umowy o nadzór autorski nie jest konieczne do wykonywania osobistych praw autorskich w postaci określonej w art. 16 pkt 5) u.a.p.p. tj. prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu;
- Nadzór autorski wykonywany zgodnie z ustawą Prawo budowlane przez projektanta, który nie jest jednocześnie autorem projektu, sprowadza się jedynie do wykonywania czynności, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo budowlane, zaś w sytuacji, gdy sprawuje go twórca projektu, osobie tej przysługują jednocześnie uprawnienia wynikające z autorskich praw osobistych.
W konsekwencji SA w Krakowie uznał, że stwierdzenie przez Sąd Okręgowy, że niepowierzenie przez pozwanego powodom funkcji pełniących nadzór autorski w procesie budowlanym i uniemożliwienie bądź utrudnianie im czynności wymienionych w art. 21 prawa budowlanego, było nieuprawnione.
Wszystkich zainteresowanych odsyłam do lektury orzeczenia w całości.
Na podstawie powyższego orzeczenia, należałoby zatem przyjąć, że „prawo do nadzoru” w rozumieniu p. aut. i „nadzór autorski”, o którym mowa w pr. bud., nie są pojęciami tożsamymi, a tym samym nie ma podstaw, by wywodzić, że prawo autora projektu do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu z pr. aut. oznacza, że powierzenie sprawowania nadzoru autorskiego na gruncie pr. bud. innemu projektantowi będzie każdorazowo naruszało jego autorskie prawa osobiste.
Jednocześnie, wobec tego, że pr. bud. nie statuuje obowiązku inwestora zapewnienia nadzoru autorskiego w każdej sytuacji, to na inwestorze nie spoczywa również obowiązek zawarcia umowy z autorem projektu o sprawowanie takiego nadzoru.
3/ Orzecznictwo KIO i NSA
W tym miejscu warto zaznaczyć, że odmiennie i w mojej ocenie nieprawidłowo, problem rozstrzygnęła Krajowa Izba Odwoławcza oraz Naczelny Sąd Administracyjny. Kwestia ta była analizowana w kontekście wyboru trybu udzielenia zamówienia publicznego w zakresie sprawowania nadzoru autorskiego.
W uchwale z dnia 10 września 2014 r. (KIO/KD 75/14), KIO uznało, że: ,,Izba podziela poglądy doktryny, że nadzór autorski w rozumieniu prawa budowlanego (art. 20 ust. 1 pkt 4) pełni projektant będący autorem projektu. Natomiast w sytuacji, gdy nadzór nad pracami sprawuje inna osoba, wówczas mamy do czynienia z nadzorem nad wykonywanymi robotami budowlanymi, niemającym charakteru nadzoru autorskiego. Rozróżnia się zatem nadzór autorski sensu stricte sprawowany przez projektanta będącego autorem projektu oraz «nadzór prac» polegający na tych samych czynnościach, co nadzór autorski, ale sprawowany przez innego projektanta (…)”.
Dalej KIO, przyjęło, że: ,,Przepis art. 44 ust. 1 pkt 3 pr. bud. stanowi bowiem, że inwestor jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić właściwy organ o zmianie projektanta sprawującego nadzór autorski, podając, od kiedy nastąpiła zmiana. W ocenie Krajowej Izby Odwoławczej wywodzenie z art. 44 ust. 1 pkt 3 pr. bud. tego, że ustawodawca expressis verbis dopuścił możliwość sprawowania nadzoru autorskiego w zakresie określonym przepisami Prawa budowlanego nie tylko przez samego autora dokumentacji projektowej, lecz także przez inne podmioty posiadające wymagane prawem uprawnienia do sporządzania projektów, należy uznać za błędne (…) Nadzór autorski, co wynika z samej jego istoty, może sprawować jedynie autor projektu’’.
Analogicznie problem rozstrzygnął NSA w wyroku z dnia z dnia 1 grudnia 2016 r. (II GSK 1224/15) wskazując, że: ,,Nadzór autorski, w przeciwieństwie do nadzoru inwestorskiego, może być sprawowany wyłącznie przez autora. Wynika to wprost z systemowej wykładni Prawa budowlanego, a to art. 12 ust. 1 pkt 1, art. 18 ust. 3, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 pkt 4, art. 44 pkt 3 i art. 95 pkt 5 tej ustawy (…). Inwestor – bez względu czy jest nabywcą praw autorskich do projektu budowlanego – choć może powierzyć w ramach nadzoru inwestorskiego wykonywanie takich samych czynności jak określone w art. 20 ust. 1 pkt 4 lit. a i b p.b., a co zresztą jest powszechną praktyką przy prowadzeniu nadzoru inwestorskiego, to i tak nie oznacza to, że w ten sposób został ustanowiony nadzór autorski (czyli projektanta) w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego. Ustawodawca nie wprowadził żadnego przepisu, który wbrew art. 20 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 18 ust. 3 p.b. wprowadziłby możliwość sprawowania nadzoru autorskiego przez inny podmiot niż projektant’’.
Poszukujesz więcej informacji na temat specjalizacji kancelarii nieruchomości w Krakowie? Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą wsparcia w obszarze umów w procesie inwestycyjnym.
4/ Podsumowanie
- w orzecznictwie istnieje niejednolite stanowisko w przedmiocie oceny, czy nadzór autorski może zostać powierzony innemu projektantowi niż autor projektu;
- w orzecznictwie cywilnym, analizując zakres pojęć ,,prawa do nadzoru” w rozumieniu pr. aut. i „nadzoru autorskiego”, o którym mowa w pr. bud., przyjmuje się, że są to pojęcia rozłączne, a realizacja prawnoautorskiego prawa do nadzoru nie musi odbywać się jedynie poprzez sprawowanie nadzoru autorskiego, a w konsekwencji na inwestorze nie spoczywa obowiązek zawarcia umowy z autorem projektu o sprawowanie takiego nadzoru;
- odmiennie przyjmuje się na gruncie prawa zamówień publicznych (orzecznictwo KIO i NSA), w kontekście prawidłowego wyboru trybu postępowania w sprawie udzielenia zamówienia publicznego w zakresie pełnienia nadzoru autorskiego, w takich przypadkach rozstrzygano, zgodnie z poglądem, że nadzór autorski, o którym mowa w pr. bud., może być sprawowany wyłącznie przez autora projektu.
